Həyatı boyu məsuliyyətdən qaçaraq yaşamağa vərdiş etmiş insanı təsəvvür edək. Yalnız öz yeyib-içməsi, gələcəyi, evi, maşını, sahib olduğu mallarla məşğul olan insan. Ətrafında baş verən hadisələr, dünyanın dörd tərəfində davam edən zülmlər, haqsızlıqlar, axıdılan qanlar, aclıq çəkənlər onu maraqlandırmır. Yer üzünün qarışıqlıq, xaos, nizamsızlıq, fəsad və haqsızlıqlarla dolu olması onu narahat etmir. Haqsız yerə öldürülən insanların, yeməyə bir tikə çörək tapa bilməyən uşaqların varlığına fikir vermir. "Mənə toxunmayan ilan min il yaşasın" düşüncəsindədir. Yalnız özünü fikirləşir, özü üçün yaşayır.

Cəmiyyətdə bu tip insanlara tez-tez rast gəlmək mümkündür. Belə yaşadıqları təqdirdə rahat, dərddən, qəm-qüssədən uzaq, əmin-amanlıq içində olacaqlarını düşünən insanların sayı çoxdur. Halbuki başqa insanlara zülm və haqsızlıq edildiyi, əzab verildiyi şəraitdə insanın özünü fikirləşməsi vicdana uyğun deyil.
Belə bir dövrdə hər insanın qarşısında böyük məsuliyyət var. Aclıq çəkən, yurdlarından sürgün edilən, haqsız yerə öldürülən, qətlə yetirilən insanları düşdükləri vəziyyətdən xilas edəcək güclü imana hər kəs sahib ola bilər. Yer kürəsini bu vəziyyətdən xilas etməyə çalışmaq ağıl və vicdan sahibi hər insanın borcudur.

Siz bu sətirləri oxuyarkən "bəs mən nə edə bilərəm?” yaxud da "mənim etdiklərimlə nə dəyişə bilər ki?” deyə bilərsiniz. Amma hər kəsin belə dediyini düşünün...
Bu halda yer üzündə pisliklərə qarşı yaxşılığı müdafiə edən bir nəfər belə qalmazdı. Halbuki hər dövrdə yaxşılığı müdafiə edən insanlar olub. Bu insanlar qorxmadan irəli çıxıb, yaxşılığı yer üzündə yaymağa çalışıblar. Məhz bu insanların əsas xüsusiyyətləri Allahdan qorxmaları, vicdanlarının səsini eşitmələri, çox cəsur və qorxmaz davranmaları, məsuliyyətdən qorxmamalarıdır.
Dünyanın dörd tərəfini əhatə edən zülm və haqsızlıqların əvəzinə yaxşılığı, gözəlliyi və ədaləti hakim etmək üçün lazım olan ən əhəmiyyətli şey haqq yolda cəsarətli addımlar atmaqdır. Bəlkə də, "insanlara yaxşılığı tövsiyə etmək üçün cəsarətli olmağa nə ehtiyac var" deyə düşünə bilərsiniz. Halbuki cəsarət pisliyin yer üzündən yox olmasını istəyən insanların ən çox ehtiyacı olan əxlaq xüsusiyyətlərindən biridir.
"Yaxşılığı əmr etmək, pislikdən çəkindirmək" məsələsinin nə qədər əhəmiyyətli olduğunu dərk etmək üçün peyğəmbərlərin və həyatlarını Allah yolunda xidmətə həsr etmiş müsəlmanların pisliyə qarşı apardıqları mübarizələri yada salmaq lazımdır.

Bu mövzunu düşünmək, əsrlərdən bəri yaxşılığı müdafiə edən sistemin bəziləri tərəfindən dayandırılmasının fərqinə varmaq və hadisənin ciddiliyini dərk etmək baxımından təsirli olacaq.
Şübhəsiz, tarixin hər dövründə dünyaya yaxşılığın, gözəl əxlaqın, sülhün və əmin-amanlığın bərqərar olması üçün çalışan insanlarla yanaşı, insanları haqsız yerə öldürən, yurdlarından qovan, yer üzündə əxlaqi degenerasiya yaymağa, zəif olanı əzməyə, beləcə özünü ucaltmağa çalışan insanlar da yaşamışdır.

Müsəlmanların hədəfi gözəl əxlaqı insanlar arasında yaymaqdırsa, bu şəxslərin hədəfi də pisliyi bütün dünyaya hakim etməkdir. Bu səbəbdən yaxşılıq istiqamətindəki hər fəaliyyəti əngəlləmələrinə təəccüblənməməliyik. Tarix boyu baş verənlər də bunu göstərmişdir. Gözəl əxlaqı tövsiyə edən peyğəmbərlər və onları izləyən möminlər hər zaman təzyiqə, çirkin və əsassız böhtanlara, müxtəlif hədə-qorxulara məruz qalmışdır.
Lakin yer üzündə yaxşılığın, əmin-amanlığın, gözəl əxlaqın qərarlaşmasını istəməyənlərin heç qavraya bilmədikləri ilahi sirr təzahür edir: müsəlmanlar hər zaman "Heç şübhəsiz, Bizim əsgərlərimizin mütləq qələbəsi labüddür”. (Saffat surəsi, 173) ayəsinin gərəyi inanmayanlara hər zaman qalib gəlirlər. Bu, Allahın vədidir. Allah Öz yolunda cəsarət və qətiyyətlə mübarizə aparanları bu dünyada inkarçılara qarşı mütləq qalib edəcək, axirətdə də səmimi səylərinin qarşılığında onları cənnətinə qoyacaq.

Yaxşılıq edən, insanlara yaxşılığı tövsiyə edən insan ətrafında olan pis niyyətli insanların diqqətini çəkəcək və yaxşılıq etməkdən uzaqlaşdırılacaq. Bu vəziyyət bu günə qədər bəlkə də, min dəfələrlə təzahür etmişdir. Tarix boyu yaşamış müsəlmanlar gözəl əxlaqı yaşamaqdan və başqalarına tövsiyə etməkdən məhrum edilmişdir.

Məsələn, namaz qılmağa başlayan insan Quran əxlaqının yaşanmadığı cəmiyyətdə mütləq kimlərsə tərəfindən maneə ilə qarşılaşır. "Hələ gəncsən, gələcəkdə qılarsan", "günahın mənim boynuma" kimi sözlərlə unutdurmaq istəyir. Halbuki namaz Allahın əmridir. Sonraya saxlamaq əvəzinə şövqləndirilməsi vacib olan ibadətdir. Allah insanları bu gözəl ibadətdən uzaqlaşdırmağa çalışanlarla bağlı Quranda belə buyurmuşdur:

Gördünmü o kəsi ki, mane olur, bir bəndəyə namaz qıldığı zaman? Söylə görək, əgər o doğru yoldadırsa, yaxud (Allahdan) qorxmağı əmr edirsə, (onda necə olsun)? Söylə görək, əgər (o kafir haqqı) yalan sayıb üz döndəribsə, (onda necə olsun)? Məgər o bilmir ki, Allah görür? Xeyr! Əgər son qoymasa, (Biz onun) kəkilindən tutacağıq. Yalançı, günahkar kəkilindən. Qoy öz yığnağını çağırsın. Bizdə əzab mələklərini çağıracağıq. Xeyr, sən ona qulaq asma! Səcdə qıl və (Allaha) yaxınlaş! (Ələq surəsi, 9-19)

Rəbbimin rəhm etdiyi kəs istisna olmaqla, nəfs (adama) pis işləri əmr edər... (Yusif surəsi, 53) ayəsində bildirildiyi kimi, nəfs insanda olan pis xüsusiyyətləri qabardaraq hərəkət edir. “And olsun nəfsə və onu yaradıb kamilləşdirənə, ona günahları və (Allahdan) qorxmağı təlqin edənə!” (Şəms surəsi, 7-8) ayələrilə xəbər verildiyi kimi, nəfs sərhəd tanımayan günahkar varlıqdır. Lakin uca Rəbbimiz insana bütün bu hüdudsuz pislikdən qorunmasının və nəfsini təmizləməsinin yolunu da ilham etmişdir.

“Nəfsini (günahdan) təmizləyən uğur qazanmışdır. Onu (günaha) batıran isə ziyana uğramışdır” (Şəms surəsi, 9-10) ayələrində deyildiyi kimi, nəfsindəki istəklərinin arxasınca gedən insan viran olacaq, bütün bu pisliklərdən təmizlənən isə nicat tapacaqdır.
Allah möminlərin bu mövzudakı səmimi səylərini “İnsanların eləsi də var ki, Allahın razılığını qazanmaq üçün canını da verər. Allah Öz qullarına qarşı Şəfqətlidir” (Bəqərə surəsi, 207) ayəsi ilə bildirmişdir.

Bu cür cəhd edən mömin nəfsinə qarşı çox dürüst və səmimi olar. Heç vaxt nəfsinin istədiyi kimi davranmaz, haqlı olduğunu müdafiə etməz. Onun həmişə haqsız olduğunu, şeytana xidmət etdiyini və sözlərinin Quran əxlaqına uyğun olmadığını bilməlidir. Çünki nəfsini pisliklərdən təmizləyib tərbiyə etməsi ancaq bu yolla mümkün ola bilər.

Şeytan həqiqəti görən, dünya həyatının keçici olduğunu, Quran əxlaqını yaşayan və axirət inancı olan bir nəfərin belə olmasını istəmir. Bu səbəbdən Qurana tabe olmağa çalışan şəxsi qorxutmağa və mənfi istiqamətdə təsir etməyə çalışır. Şeytan bu fəaliyyəti bilavasitə təlqin və vəsvəsə yolu ilə həyata keçirdiyi kimi insanlar içərisində təsirinə saldığı və dostluq etdiyi şəxslər vasitəsilə də davam etdirir. Allah şeytanın bu üsulunun iman gətirənlərə təsir etmədiyini belə bildirir:

O şeytan sadəcə sizi öz dostları ilə qorxudur. Möminsinizsə, onlardan qorxmayın, Məndən qorxun! (Ali İmran surəsi, 175)

Ayənin əvvəlində Allahdan qorxan insanların cəsarətli və qətiyyətli davranışları və bunun nəticəsində Allahdan gördükləri gözəl qarşılıq belə izah edilir:

(Bəzi) adamlar onlara: “Camaat sizə qarşı (ordu) toplayıbdır, onlardan qorxun!”– dedilər. Bu, onların imanını daha da artırdı və onlar: “Allah bizə yetər. O nə gözəl Qoruyandır!”– dedilər. Onlar özlərinə heç bir pislik toxunmadan, Allahın neməti və mərhəməti sayəsində geri döndülər və Allahın razılığına tabe oldular. Allah böyük lütf sahibidir. (Al-i İmran surəsi, 173-174)

Cəsur olan, vicdanının səsinə qulaq asan və doğruları görüb haqq yolda heç kimdən çəkinmədən irəliləyən insan xilas olar, Allahın rəhmətinə, rizasına, nemətinə və cənnətinə qovuşa bilər. Şeytanın vəsvəvəsinə qulaq asan insan isə onun arxasınca cəhənnəmə qədər gedər və əbədi olaraq orada qalar.

İman gətirən insanın vəzifəsi Allahın əmr etdiyi yaxşı, doğru və gözəl olanı insanlara tövsiyə etməkdir. Möminin əsas vəzifəsi budur. Ancaq bu da bilinməlidir ki, insan bu vəzifəni yerinə yetirərkən müxtəlif çətinliklərlə daha doğrusu, sınaqlarla üzləşə bilər. Maneələr, təzyiqlər, hər cür böhtan və əziyyətlər... Çünki bu Allahın Quranda xəbər verdiyi vəddir:

Yoxsa siz elə güman edirdiniz ki, sizdən əvvəlkilərin başına gələnlər sizin başınıza gəlmədən Cənnətə daxil olacaqsınız? Onlara elə sıxıntı və xəstəlik üz vermiş, elə sarsılmışdılar ki, hətta Peyğəmbər və onunla birlikdə olan möminlər də: “Allahın köməyi nə vaxt (gələcək)?”– dedilər. Həqiqətən, Allahın köməyi yaxındır. (Bəqərə surəsi, 214)

Cənnətə qovuşmağı ümid edən hər mömin keçmişdə inananların yaşadığı çətinliklərlə sınağa çəkiləcək. Bu məqamda insan qəlbini Allaha bağlayacaq, Ona güvənəcək, qərarlı və cəsarətli olub, bütün bunların imtahan mühitinin təbii axını olduğunu biləcək.

İnsanın belə vəziyyətdə hər hansı bir bəhanə irəli sürərək dinindən, gözəl əxlaqından yan keçməsi isə çox çirkin, səmimiyyətsiz və şəxsiyyətsiz davranış olar. Əgər insan səmimidirsə, utanacağı heç nə yoxdur. Allah onu qoruyacaq, işlərini asanlaşdıracaq. Belə ki, Allah ayələrində hər çətinliklə bərabər asanlıq olduğunu və insanlara güclərinin çatmayacağını yükləməyəcəyi ilə müjdələyir:

Şübhəsiz ki, hər çətinlikdən sonra bir asanlıq gələr! (Asanlıq yalnız çətinliklə hasil olar!) Həqiqətən, hər çətinlikdən sonra bir asanlıq gələr! (İnşirah surəsi, 5-6)

İman gətirib yaxşı əməl edənlər isə Cənnət sakinləridir. Onlar orada əbədi qalacaqlar. Biz hər kəsi yalnız onun qüvvəsi çatdığı qədər yükləyirik. Biz onların kökslərindəki kin-küdurəti çıxaracağıq. Onların (ayaqları) altından çaylar axacaq. Onlar deyəcəklər: “Bizi buna qovuşduran Allaha həmd olsun! Əgər Allah bizə hidayət etməsəydi, biz özümüz doğru yola yönələ bilməzdik. Əlbəttə, Rəbbimizin elçiləri haqqı gətirmişdilər”. Onlara (belə) xitab ediləcəkdir: “Əməlləriniz sayəsində varis olduğunuz Cənnət budur!” (Əraf surəsi, 42-43)

Allaha güvənən, Onun əmr etdiyi gözəl əxlaqı yaşamaq və yaşatmaq mövzusunda qərarlı davranan hər kəs Allahın sonsuz nemətlərilə mükafatlandırılmağı ümid edə bilər. Kim peyğəmbərlərin və səmimi möminlərin göstərdikləri cəsarəti və qətiyyəti göstərər, doğru yolda qorxmadan irəliləyərsə, bu halda cənnət əhli olmağı ümid edə bilər. Allah “Bəqərə” surəsində belə buyurur:

Həqiqətən də, iman gətirənlər, hicrət edənlər və Allah yolunda cihad edənlər, Allahın mərhəmətinə ümid edirlər. Allah Bağışlayandır, Rəhmlidir. (Bəqərə surəsi, 218)