Münafiqlərin ən əsas xüsusiyyətlərindən biri möminlər arasında fitnə törətməyə çalışmalarıdır. Fitnə möminlərin birliyini, Allaha, peyğəmbərə və Qurana olan sədaqətlərini pozmaq üçün hər cür aldadıcı danışıq və davranışları ifadə edir. Münafiqlər özləri azğın yolda olduqları üçün möminləri də azdırmaq istəyirlər. Bunu edə bilmək üçün xüsusilə çətinlik və sıxıntı kimi görünən vəziyyətlərdən istifadə etməyi fürsət bilirlər.

Münafiqlər müsəlman adı altında özlərini sezdirmədən şeytana xidmət edirlər. Şeytanın əsl məqsədi iman gətirənləri azdıraraq öz ardınca aparmaq olduğu kimi, münafiq də eyni düşüncə ilə müsəlmanların arasında fitnə yayaraq onların haqdan və mübarizədən dönmələri üçün çalışır.

Ətraflarındakılara vəsvəsə vermək istəyirlər

Möminlərin olduqları yerlərdə hər zaman sevinc, şövq və xoşbəxtlik hakimdir. Öz aralarındakı danışıqları da hər zaman müsbət, hadisələrin xeyirli tərəflərini xatırladan və bir-birlərini Allahın vəd etdikləri ilə müjdələyən tərzdə olur. Həmçinin, möminlərin danışıqlarında ən çox nəzərəçarpan məqamlardan biri də hər an qədərin şüurunda olan üslubla danışmalarıdır. Məsələn, bir hadisənin mənfi tərəflərini açıqlayarkən belə səmimi olaraq bu hadisənin də qədərdə olduğunu və bunda da xeyir olduğunu mütləq ki, vurğulayırlar.

Amma münafiqlər qəlblərindəki xəstəliyi danışıqlarında da gizlədə bilmirlər və hadisələri mənfi, qədəri unutmuş, hətta demək olar ki, “fəlakət xəbərçisi” üslubu ilə izah edirlər. Hansısa bir hadisəni əzab və sıxıntı içində, möminlərin əleyhinə bir vəziyyət varmış kimi açıqlayaraq “kaş bunu etməsə idiniz”, “vay, uduzduq”, “ vay, heyf!” şəklində qədər gerçəyindən uzaq insanların üslubu ilə danışırlar. Fəlakət xəbəri verən üslubları onların Allahın gücünü təqdir edə bilmədiklərini də açıq şəkildə göstərir.

Bu üslubları ilə ətraflarındakı səmimi müsəlmanlara da vəsvəsə verməyə çalışırlar. Allah möminləri bu təhlükəyə qarşı xəbərdar etmiş və Quranda vəsvəsə verən insanların şərindən belə bəhs etmişdir:

De: “Sığınıram insanların Rəbbinə, insanların Hökmdarına, insanların məbuduna! Vəsvəsə verənin, (Allahın adı çəkiləndə isə hövlündən) geri çəkilən (şeytanın) şərindən. (O şeytan) ki, insanların ürəklərinə vəsvəsə salır, cinlərdən də (olur), insanlardan da!” (Nas surəsi, 1-6)

Münafiqlər də bu cür sıxıntı vermək, şövq qırmaq, əhval pozmaq, ümidsizliyə sövq etmək, şübhəyə salmaq niyyətləri ilə Allahın qədərdə xeyirlə yaratdığı hadisələri şər və ya fəlakətdən bəhs edirmiş kimi danışırlar. Halbuki hər insanın hər anı ən incə detalına qədər plan daxilində baş verir və hər hadisə Allahın nəzarəti və izni ilə gerçəkləşir.

Çətinlik anlarında fitnə salırlar

Münafiqlər hiyləgər xarakterlərini çətinlik anlarında göstərirlər. Digər münafiqlərlə birgə gizli fəaliyyətlər görür, təqvalı olaraq gördükləri şəxsləri doğru yoldan uzaqlaşdırmaq üçün sistemli mübarizə aparırlar. Bunun üçün inkar edənlərlə birlikdə fəaliyyət göstərməkdən çəkinmirlər. Amma münafiqlər bütün fəaliyyətlərinin, danışıqlarının və davranışlarının qədərdə əvvəlcədən müəyyənləşdirildiyini, Allahın bütün etdiklərinə şahid olduğunu unudurlar. Rəbbimiz “...Allah kafirlərə möminləri (məğlub etməyə) yol verməyəcəkdir” (Nisa surəsi, 141) ayəsi ilə münafiqlərin cəhdlərinin boşa çıxacağına diqqət çəkir. Digər bir ayədə isə Allah möminlərin hər zaman üstün gələcəyini belə vurğulayır:

Kim Allahı, Onun Elçisini və iman gətirənləri (özünə) dost tutarsa, (bilsin ki,) qələbə çalanlar da məhz Allahın firqəsidir. (Maidə surəsi, 56)

Münafiq möminlərin gücsüz olduqlarını zənn etdiyi zamanlarda onları sədaqətsizliyə, xəyanətə, ümidsizliyə, şövqsüzlüyə sövq etmək istəyir. Bunun üçün də hiyləgər üslubdan istifadə edərək gizlicə ətrafındakı şəxslərin imanını zədələməyə və onları şübhəyə salacaq sözlərlə özünə yoldaş etməyə çalışır. Bunun üçün istifadə etdiyi metodlardan biri möminlərə böhtan atmaqdır.

Quranda münafiqlərin “...Allah və Onun Elçisi bizə ancaq yalan vəd vermişdir.” (Əhzab surəsi, 12) və ya “...Bunları öz dinləri aldatdı!...”(Ənfal surəsi, 49) kimi ifadələrlə iman gətirənlərə vəsvəsə verməyə çalışacaqları xəbər verilmişdir. Münafiqlər möminlərin görmədiyi gerçəkləri özlərinin görə bildiklərini zənn edirlər.

Buna bənzər bir nümunəni Quranda bildirilən Samiri adlı şəxsin “...Mən onların görmədiklərini gördüm...” (Ta ha surəsi, 96) sözü ilə hz. Musanın qövmünü azdırmağa çalışmasında görə bilərik.

Münafiqlərin çətinlik anlarında fitnə törətmələrinin bir səbəbi də bu anlarda daha rahat hərəkət edə bilmələridir. Samiri ancaq hz. Musanın olmadığı və qövmünün də yönləndirilməyə uyğun olduğu vaxtda “fitnə” törədə bilmişdir. Doğru yoldan azan qövmün “...Musa yanımıza qayıtmayınca biz ona sitayiş etməkdən əl çəkməyəcəyik!” (Ta ha surəsi, 91) demələri münafiqlərin fitnə salmaq üçün qarışıqlıq və çətinlik anlarını axtardıqlarının önəmli dəlilidir.
Hz. Muhəmmədin dövründəki münafiqlərin də Peyğəmbərimiz (səv) və yanındakı möminlər güclü olduqları müddətcə fitnə törətmədikləri diqqət çəkir. Quranda münafiqlərin müharibə şəraitindəki qarışıqlığı möminlərin arasında nifaq salmaq üçün istifadə etdikləri belə bildirilir:

Orada möminlər imtahana çəkilmiş və güclü sarsıntıya məruz edilmişdilər. O zaman münafiqlər və qəlbində xəstəlik olanlar: “Allah və Onun Elçisi bizə ancaq yalan vədə vermişdir”– deyirdilər. (Əhzab surəsi, 11-12)

Münafiqlərin bu ifadələri onların din haqqında düşüncələrini əks etdirir. Çünki mömin topluluğuna qoşularkən onlar kimi davranmaqda məqsədləri bəzi dünyəvi mənfəətlər əldə etmək idi. Amma qarşılaşdıqları hər çətinlik onlar üçün böyük sıxıntıya çevrilmiş və əməklərinin boşa getdiyini düşünmüşdülər. Buna görə ətraflarındakı təzyiqi nəzərə alaraq öz qorxularına möminləri də şərik etməyə çalışmışdılar. Peyğəmbərimizin (səv) dövründə yaşayan münafiqlərin bu cür təkliflərini bildirən ayə isə belədir:

Onlardan bir dəstə demişdi: “Ey Yəsrib (Mədinə) əhli! Siz müqavimət göstərə bilməyəcəksiniz. Geri qayıdın! ...” (Əhzab surəsi, 13)

Bunun qarşılığında möminlərin göstərəcəyi davranış isə Quranda belə bildirilir:

Möminlər müttəfiqləri gördükdə: “Bu, Allahın və Onun Elçisinin bizə olan vədidir. Allah və Onun Elçisi doğru söyləmişlər!”– dedilər. Bu onların yalnız imanını və itaətini artırdı. Möminlərin içərisində Allaha etdikləri əhdə sadiq qalan kişilər vardır. Onlardan kimisi əhdini yerinə yetirib şəhid olmuş, kimisi də (şəhid olmasını) gözləyir. Onlar (əhdlərini) əsla dəyişdirməyiblər. (Bu ona görədir) ki, Allah doğru danışanları doğruluqlarına görə mükafatlandırsın, münafiqlərə də ya istəsə, əzab versin, ya da onların tövbələrini qəbul etsin. Həqiqətən, Allah Bağışlayandır, Rəhmlidir. (Əhzab surəsi, 22-24)

Münafiqlər fərqli zamanlarda fitnə salmağa çalışa bilərlər. Quranda peyğəmbərimiz hz. Muhəmmədin dövründə yaşamış münafiqlərin bu yöndəkı davranışlarına diqqət çəkilən ayə belədir:

(Döyüşə getməyib) arxada qalanlar Allahın Elçisinin əleyhinə çıxaraq (evdə) qalmalarına sevindilər. Onlar Allah yolunda öz malları və canları ilə cihad etmək istəmədilər və: “Bu istidə döyüşə çıxmayın!”– dedilər. De: “Cəhənnəm odu bundan da hərarətlidir!” Kaş anlayaydılar. (Tövbə surəsi, 81)

Peyğəmbərimizin (səv) qövmündəki bəzi münafiqlərin riskə gedəcəklərini sezdikdə əvvəlcə möminlərdən ayrıldıqları Quranda xəbər verilmişdir. Bu ayrılıq, əslində, möminlər üçün rəhmətdir. Çünki, beləcə, Allah möminləri fitnəçilərdən ayırmışdır. Bu haqda Quranda belə bildirilir:

Əgər onlar sizinlə birgə (döyüşə) çıxsa idilər, ancaq işinizdə qarışıqlığı artırar və sizi fitnəyə məruz qoymaq üçün tez aranıza girərdilər. İçinizdə onlara qulaq asanlar da var. Allah zalımları tanıyır. Onlar əvvəllər də fitnəkarlıq etməyə çalışmış və sənin əleyhinə hiylələr qurmuşdular. Axırı ki, haqq yerini tapdı və onlar istəmədikləri halda Allahın hökmü qələbə çaldı. (Tövbə surəsi, 47-48)

Allah yolunda mübarizədən bəhanə taparaq qaçırlar

Münafiqlər çətinlik və sıxıntı anlarında möminləri tərk etməyə və öz mənfəətlərini qorumağa çalışırlar. Amma bunu da hər zaman olduğu kimi, ikiüzlülük edərək, yəni özlərini haqlı göstərməyə çalışaraq edirlər. “Biz mənfəətlərimiz zədələnər deyə qorxuruq, Allaha təvəkkül edə bilmirik” deməzlər. Bunun əvəzinə bəzi bəhanələr irəli sürürlər. Quranda Peyğəmbərimizin (səv) dövründə yaşamış münafiqlərin irəli sürdükləri bəhanələrin bəziləri belə xəbər verilir:

(Uhudda) iki qoşunun üz-üzə gəldiyi gün sizə üz vermiş müsibət Allahın izni ilə oldu ki, möminləri aşkara çıxartsın və münafiqləri bəlli etsin. Onlara: “Gəlin, Allah yolunda döyüşün, yaxud (heç olmasa) müdafiədə durun!”– deyildi. Onlar: “Döyüş olacağını bilsə idik, sizin ardınızca gedərdik”– dedilər. Onlar o gün imandan çox küfrə yaxın idilər. Onlar qəlblərində olmayanı ağızları ilə deyirlər. Halbuki Allah onların nəyi gizlətdiklərini çox yaxşı bilir. (Ali İmran surəsi, 166-167)
Geri qalan bədəvilər sənə: “Var-dövlətimiz və ailələrimiz bizi (döyüşə getməkdən) yayındırdı. (Allahdan) bizim üçün bağışlanma dilə!”– deyəcəklər. Onlar qəlbində olmayanları dilləri ilə deyirlər. De: “Əgər Allah sizə bir zərər yetirmək və ya bir xeyir vermək istəsə, Onun (edəcəyi işin) qarşısını kim ala bilər?” Xeyr, Allah sizin nə etdiyinizdən xəbərdardır. (Fəth surəsi, 11)
İçərilərindən bir qismi isə: “Evlərimiz nəzarətsiz qalıb”– deyərək Peyğəmbərdən izn istəyirdi. Halbuki evləri nəzarətsiz deyildi. Onlar sadəcə olaraq qaçmaq istəyirdilər. (Əhzab surəsi, 13)

Məlum olduğu kimi, münafiqlərin irəli sürdükləri bəhanələr “döyüşə bilmirik”, “evlərimizi və ailələrimizi qorumalıyıq” kimi “əsaslı” səbəblərdir. Amma Allah bu şəxslərdən “... Onlar qəlblərində olmayanı ağızları ilə deyirlər...” (Ali İmran surəsi, 167) şəklində bəhs edir. Həmçinin, bu yalanlarını Allahın adına and içərək söyləyirlər. Bu haqda ayədə belə bildirilir:
“Əgər taqətimiz olsa idi, biz də sizinlə bərabər çıxardıq!”(–deyə) Allaha and içəcəklər... (Tövbə surəsi, 42)

Münafiqlərin bu yalanlarından bəhs edən digər bir ayə isə belədir:

... O, qəlbində olana Allahı şahid göstərər. Əslində o, ən qatı mübahisəçidir. (Bəqərə surəsi, 204)

Münafiqlər tarix boyu hər zaman eyni yalanlarla ortaya çıxmışlar. Beləliklə, bu yalanlarını nə qədər məqbul göstərməyə çalışsalar da, Allah səmimiyyətsizliklərinin dəlili olaraq bu xüsusiyyətlərini bir çox nümunələrlə əvvəlcədən bildirmişdir. Bu bəhanələrinin əsas səbəbi isə imanlarındakı zəiflik və qəlblərindəki xəstəlikdir. Çünki Allaha və axirət gününə qəti iman gətirən bir müsəlman üçün bu cür ehtimal qeyri-mümkündür. Hətta möminlər imanlarının verdiyi şövq və həyəcanla hər cür çətinliyə hazırdırlar. Allahdan başqa heç kimdən, heç bir təhlükədən qorxmadan Allah üçün yaşayırlar. Münafiqlərin möminlərlə ziddiyyət təşkil edən bu xüsusiyyətlərinə Peyğəmbərimizin (səv) dövründə yaşanan bir hadisədən belə bir nümunə verilir:

Onlara vuruşmaq vacib edildikdə, içərilərindən bir dəstəsi Allahdan qorxduqları kimi və ya daha artıq qorxu ilə insanlardan qorxdular və: “Ey Rəbbimiz! Vuruşmağı nə üçün bizə vacib etdin? Nə olardı ki, bizə yaxın vaxtadək möhlət verəydin!”– dedilər... (Nisa surəsi, 77)

Ayədə bildirildiyi kimi, münafiqlərin insanlara qarşı qorxuları elə şiddətlidir ki, bu qorxu onların Allahın əmrinə qarşı açıq şəkildə üsyan etmələrinə səbəb olmuşdur. Ancaq bu qaçışları onlara qətiyyən heç bir fayda verməz. Beləcə, çətinlikdən qaçaraq dünya həyatında ağıllı davrandıqlarını zənn edirlər. Amma əsas vacib olanın sonsuz axirət həyatı olduğunu görməzlikdən gəldikləri üçün çox şey itirirlər.

Möminlərin arasında yalan xəbər yayırlar

Münafiqlər, həmçinin, möminlər arasında əsassız xəbərlər yaymaqla da fitnə törətməyə çalışırlar. Münafiqlər möminlərin əleyhinə görünən hər hansı bir xəbəri daha da şişirdərək “fəlakət xəbəri” kimi təqdim edir və möminlərin arasında yayırlar. Beləcə, mömin topluluğu arasında narahatlıq yaratmaq istəyirlər. Quranda münafiqlərin bu davranışlarından belə bəhs edilir:

Onlara əmin-amanlıq və ya qorxu xəbəri gəldikdə onu yayarlar. Halbuki bunu Peyğəmbərə və özlərindən olan nüfuz sahiblərinə çatdırsa idilər, içərilərindən onun mahiyyətinə varan kəslər o xəbəri bilərdilər. Əgər sizə Allahın lütfü və rəhmi olmasa idi, əlbəttə, az bir qisminiz istisna olmaqla, (hamınız) şeytana uyardınız. (Nisa surəsi, 83)

Quranda bu cür davranışın qarşılığı və möminlərin bu şəxslərin yalanlarına, iftiralarına necə cavab verməli olduqları da Peyğəmbərimizin (səv) dövründə yaşanmış hadisədən bəhs edilərkən belə təsvir edilir:

Şübhəsiz ki, yalan xəbər gətirənlər özünüzdən olan bir dəstədir. Onu özünüz üçün pis bir şey hesab etməyin. Əksinə, bu, sizin üçün xeyirlidir. O dəstədən olan hər bir şəxsin qazandığı günahın cəzası vardır. İçərilərindən günahın böyüyünü öz üstünə götürəni isə böyük bir əzab gözləyir. Nə üçün siz bunu eşitdiyiniz zaman mömin kişilər və qadınlar bir-biriləri haqda yaxşı fikirdə olub: “Bu, açıq-aydın bir böhtandır!”– demədilər? (Nur surəsi, 11-12)

Düzəltmək adı ilə nifaq salırlar

Münafiqlər hər mövzuda olduğu kimi, fitnə törədərkən də ikiüzlülük edirlər. Etdikləri pislikləri yaxşı niyyətlə etdiklərini idda edirlər. Halbuki münafiqlər hansısa xəbəri fitnə törətmək, ətraflarındakı insanları şübhəyə salmaq, onların şövqlərini qırmaq kimi bir çox pis məqsədlərlə yayırlar. Amma özlərindən niyə belə etdikləri soruşulsa, yaxşı niyyətlə etdiklərini söyləyəcəklər. Amma Allah Quranda münafiqlərin bu davranışının səmimiyyətsizliyinə belə diqqət çəkir:

Onlara: “Yer üzündə fəsad törətməyin!”– deyildiyi zaman: “Biz ki, ancaq xeyirxahlıq edənlərik!”– deyirlər. Sözsüz ki, onlar fəsad törədəndirlər, amma (bunu) başa düşmürlər. (Bəqərə surəsi, 11-12)

Bu yalanlarının xəbər verildiyi başqa bir ayə isə belədir:

(Müsəlmanlara) zərər vurmaq, küfr etmək, möminlərin arasına təfriqə salmaq məqsədilə əvvəlcədən Allaha və Onun Elçisinə qarşı müharibə edən kimsəni gözləmək üçün məscid tikənlər, əlbəttə: “Biz yaxşılıqdan başqa bir şey istəmədik” (–deyə) and içəcəklər. Allah şahiddir ki, onlar yalançıdırlar. (Tövbə surəsi, 107)